– Traduction – Dictionnaire Keybot

Spacer TTN Translation Network TTN TTN Login Deutsch English Spacer Help
Langues sources Langues cibles
Keybot 166 Résultats  www.teara.govt.nz
  The Mercury Islands – C...  
The Waipāoa River
Te awa o Waipāoa
  Patu parāoa – whalebone...  
This patu (club), made from whalebone, is known as a patu parāoa. The blade of a patu was known as the rau. This gave rise to the term for conquest, raupatu – land was conquered using the blade of the club.
He patu parāoa tēnei. Ko te rau te pito koi o te patu. Koinei te pūtake o tērā kupu, raupatu, arā, te tango whenua mā te ringa kaha.
  Te Kurī-a-Pāoa – Tūrang...  
This prominent headland, 27 km south of Gisborne, is a significant place for Tūranganui-a-Kiwa tribes. Its name, Te Kurī-a-Pāoa, means ‘the dog of Pāoa’: Pāoa was the captain of the
E 27 kiromita whakatetonga i Tūranga, ko Te Kurī a Pāoa. He wāhi nui tēnei ki ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa. Ko Pāoa te rangatira o te waka a
  Te Kurī-a-Pāoa – Tūrang...  
This prominent headland, 27 km south of Gisborne, is a significant place for Tūranganui-a-Kiwa tribes. Its name, Te Kurī-a-Pāoa, means ‘the dog of Pāoa’: Pāoa was the captain of the
E 27 kiromita whakatetonga i Tūranga, ko Te Kurī a Pāoa. He wāhi nui tēnei ki ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa. Ko Pāoa te rangatira o te waka a
  1. Exploration traditio...  
In other traditions, explorers created natural features, or stocked them with resources. For instance, Pāoa, the captain of the
Arā anō ngā kōrero mō ngā tūpuna i auaha i te whenua, i whakatō rānei i te kai. Hei tauira, nō te mīinga a Pāoa te rangatira o runga i a
  Greenstone club from Ha...  
This mere pounamu (greenstone club) was presented to Governor George Grey by Hauraki chiefs as a token of peace following the Ngāti Pāoa expedition to Auckland in April 1851.
I kohaina te patu pounamu nei e ngā rangatira o Hauraki ki a Kāwana Hōri Kerei, hei tohu mō te mau o te rongo i te whakaekenga a Ngāti Pāoa i te tāone o Tāmaki i te marama o Āperira 1851.
  Waiheke Island – Marutū...  
Waiheke Island in the Hauraki Gulf has been the home of many Māori tribes, including Ngāti Maru, but by 1840 it had been settled by people of Ngāti Pāoa.
He maha tonu ngā iwi i noho ki te Moana-o-Tīkapa, tae atu ki a Ngāti Maru. Heoi, kia taka ki te tau 1840, ko Ngāti Pāoa te iwi e noho ana ki te moutere.
  Genealogy of Ruapani – ...  
This whakapapa (genealogical chart) shows how Ruapani is descended from the founding ancestors Kiwa, Pāoa and Hine Hakirirangi.
E whakaatu ana te whakapapa nei i ngā tātai a Kiwa, a Pāoa, a Hine Hakirirangi ka heke ki runga i a Ruapani.
  The Waipāoa River – Tūr...  
This extract from the waiata (song) ‘Ka haramai a Pāoa’ explains some of the history of the arrival of the
He wāhanga tēnei nō roto mai i te waiata a ‘Ka haramai a Pāoa’ e whakamārama ana i te ūnga mai o te waka a
  The Waipāoa River – Tūr...  
canoe. Notably, it gives an account of how the Waipāoa River (pictured) was formed.
. Kei roto anō i te wāhanga nei whakamāramahia ai te āhuatanga i hangaia mai te awa o Waipāoa.
  Wīrope Hōtereni Taipari...  
Te Ahukaramū Charles Royal. 'Marutūahu tribes - Ngāti Maru and Ngāti Pāoa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, updated 15-Nov-12
Te Ahukaramū Charles Royal. 'Ngā iwi o Marutūahu - Ngāti Maru rāua ko Ngāti Pāoa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, updated 15-Nov-12
  Wīrope Hōtereni Taipari...  
Part of page 3 – Ngāti Maru and Ngāti Pāoa
He wāhanga nō te whārangi 3 – Ngāti Maru rāua ko Ngāti Pāoa
  The Waipāoa River – Can...  
Listen to this extract from the waiata (song) ‘Ka haramai a Pāoa’. It describes an incident following the arrival of the
Whakarongo mai ki tētahi wāhanga o te waiata a ‘Ka haramai a Pāoa’, e whakamārama ana i tētahi mahinga i te taenga mai o
  The Waipāoa River – Can...  
canoe which explains the origin of the Waipāoa River (pictured). When the
. Kei roto anō i te waiata ngā whakamārama mō te takenga mai o te awa o Waipāoa (i te whakaahua nei). I te tukinga o
  Te whānau puha – whales...  
parāoa – sperm whale
he ūpokohue – pilot whale.
  7. External links and s...  
The full Waitangi Tribunal report on the Ngāti Pāoa claim regarding Waiheke Island.
Ko tēnei kōrero mō ngā māra kōhatu o Otuataua, kei te pae tukutuku a te Historic Places Trust o Aotearoa.
  Te whānau puha – whales...  
Main image: Parāoa (sperm whale) fluking
Te āhua nui: Te piu o te whiore tohorā
  Marutūahu tribes – Te A...  
From page 3 - Ngāti Maru and Ngāti Pāoa
Mai i te whārangi 3 - Ngāti Maru rāua ko Ngāti Pāoa
  Pāoa’s journey – Ngā wa...  
Pāoa left the
Ka wehe a Pāoa i a
  Tukukino Te Ahiātaewa –...  
Ngāti Maru and Ngāti Pāoa
Ngāti Maru rāua ko Ngāti Pāoa
  Hine Hakirirangi – Tūra...  
The ancestor Hine Hakirirangi was the sister of Pāoa, captain of the
Ko te tipuna a Hine Hakirirangi te tuahine o te rangatira o
  Ngā waewae tapu – Māori...  
Pāoa’s journey
Te haerenga o Pāoa
  Ngā waewae tapu – Māori...  
Waipāoa River
Te awa o Waipāoa
  Ngā waewae tapu – Māori...  
Carving of Pāoa
Whakairo o Pāoa
  The Mataatua tribal are...  
canoe, established a rāhui that prohibited the taking of shellfish where her twin sons drowned. The ban ran from Ngā Kurī a Whārei (Bowentown) to Tihirau (Whangaparāoa), and is recognised as the traditional area of the Mataatua tribes.
I te toremitanga o ana tama e rua, nā Muriwai i whakatakoto tētahi rāhui mai Ngā Kurī a Whārei (Bowentown) i te uru ki Tihirau (Whangaparāoa) i te rāwhiti. Koianei ia te rohe o ngā iwi o Mataatua.
  Waipāoa River – Ngā wae...  
Some traditions explain the origin of natural phenomena. Pāoa was said to have created three rivers by urinating, including the Waipāoa (literally the water of Pāoa). This song, ‘Ka haramai a Pāoa’ (the arrival of Pāoa), tells of this and his other exploits.
Ka whakamārama ngā kōrero tuku iho i te pūtakenga mai o te ao. I te mīinga o Pāoa ka rere te awa o Waipāoa. Whakarongo ki te waiata, ‘Ka haramai a Pāoa’.
  Tūranganui-a-Kiwa tribe...  
canoe to arrive that he called its final landing place Tūranganui-a-Kiwa (the long waiting place of Kiwa). Pāoa, captain of the
, ka tapaina e ia te urunga o taua waka, ko Tūranganui-a-Kiwa. Nā Pāoa, te rangatira o
  Tūranganui-a-Kiwa tribe...  
Main image: Te Kurī-a-Pāoa
Te āhua nui: Te Kurī-a-Pāoa
  Waipāoa River – Ngā wae...  
Some traditions explain the origin of natural phenomena. Pāoa was said to have created three rivers by urinating, including the Waipāoa (literally the water of Pāoa). This song, ‘Ka haramai a Pāoa’ (the arrival of Pāoa), tells of this and his other exploits.
Ka whakamārama ngā kōrero tuku iho i te pūtakenga mai o te ao. I te mīinga o Pāoa ka rere te awa o Waipāoa. Whakarongo ki te waiata, ‘Ka haramai a Pāoa’.
  2. Ngāti Rongoū, Ngāti ...  
Next: Page 3. Ngāti Maru and Ngāti Pāoa
Tō muri mai: Whārangi 3. Ngāti Maru rāua ko Ngāti Pāoa
  Waipāoa River – Ngā wae...  
Some traditions explain the origin of natural phenomena. Pāoa was said to have created three rivers by urinating, including the Waipāoa (literally the water of Pāoa). This song, ‘Ka haramai a Pāoa’ (the arrival of Pāoa), tells of this and his other exploits.
Ka whakamārama ngā kōrero tuku iho i te pūtakenga mai o te ao. I te mīinga o Pāoa ka rere te awa o Waipāoa. Whakarongo ki te waiata, ‘Ka haramai a Pāoa’.
  Waipāoa River – Ngā wae...  
Some traditions explain the origin of natural phenomena. Pāoa was said to have created three rivers by urinating, including the Waipāoa (literally the water of Pāoa). This song, ‘Ka haramai a Pāoa’ (the arrival of Pāoa), tells of this and his other exploits.
Ka whakamārama ngā kōrero tuku iho i te pūtakenga mai o te ao. I te mīinga o Pāoa ka rere te awa o Waipāoa. Whakarongo ki te waiata, ‘Ka haramai a Pāoa’.
  Waipāoa River – Ngā wae...  
Some traditions explain the origin of natural phenomena. Pāoa was said to have created three rivers by urinating, including the Waipāoa (literally the water of Pāoa). This song, ‘Ka haramai a Pāoa’ (the arrival of Pāoa), tells of this and his other exploits.
Ka whakamārama ngā kōrero tuku iho i te pūtakenga mai o te ao. I te mīinga o Pāoa ka rere te awa o Waipāoa. Whakarongo ki te waiata, ‘Ka haramai a Pāoa’.
  The Hauraki region – Ma...  
The Hauraki region stretches from Mahurangi in the north to Ngā Kurī-a-Whārei (near Katikati) in the south. This region is dominated by the Marutūahu confederation of tribes, which are Ngāti Rongoū, Ngāti Tamaterā, Ngāti Whanaunga, Ngāti Maru and Ngāti Pāoa.
Ka horapa te rohe o Hauraki atu i Mahurangi i te raki ki Ngā Kurī-a-Whārei (e pātata ana ki Katikati) i te rāwhiti. Ko tēnei te rohe o ngā iwi o Marutūahu - a Ngāti Rongoū, Ngāti Tamaterā, Ngāti Whanaunga, Ngāti Maru, Ngāti Pāoa.
  2. Ancestors – Ngāti Ka...  
In the contest with Pāoa to win the hand of Muriwhenua, he strode across land and sea, leaving footprints at Kahurānaki in the Heretaunga area, Kirihaehae at Māhia, and Te Tapuwae o Rongokako near Whāngārā.
Ko te tama a Tamatea Arikinui ko Rongokako. He tohunga ia, nui whakaharahara āna mawhititanga. I ngā whakataetae i waenganui i a rāua ko Pāoa kia riro a Muriwhenua, ka mawhiti nui ia i te moana me te whenua, ka mahue ōna tapuwae kei Heretaunga, kei Kirihaehae i Mahia, kei te Tapuwae o Rongokako kei te takiwā ki Whāngārā.
  The Waipāoa River – Can...  
was damaged on a reef, it was hauled ashore and the captain, Pāoa, went in search of timber to repair it. According to legend he found suitable timber at Maungahaumi in the centre of the East Coast, but as the rivers were too small to float the timber, he urinated in them, creating the Waiōeka, Waikohu, Waipāoa and Mōtū rivers.
ki te tāhuna, ka tōia te waka ki uta, ka haere a Pāoa ki te kimi i te rākau tōtika hei tapitapi i te waka. E ai ki te kōrero i kite ia i te rākau tika ki Maungahaumi i te pokapū o Te Tai Rāwhiti. Heoi nā te pakupaku rawa o ngā awa ki te whakatere i ngā rākau ka mimi a ia, kia rere ngā awa o Waiōeka o Waikohu o Waipāoa, o Mōtū.
  The Waipāoa River – Can...  
was damaged on a reef, it was hauled ashore and the captain, Pāoa, went in search of timber to repair it. According to legend he found suitable timber at Maungahaumi in the centre of the East Coast, but as the rivers were too small to float the timber, he urinated in them, creating the Waiōeka, Waikohu, Waipāoa and Mōtū rivers.
ki te tāhuna, ka tōia te waka ki uta, ka haere a Pāoa ki te kimi i te rākau tōtika hei tapitapi i te waka. E ai ki te kōrero i kite ia i te rākau tika ki Maungahaumi i te pokapū o Te Tai Rāwhiti. Heoi nā te pakupaku rawa o ngā awa ki te whakatere i ngā rākau ka mimi a ia, kia rere ngā awa o Waiōeka o Waikohu o Waipāoa, o Mōtū.
  Pāoa’s journey – Ngā wa...  
He walked inland and climbed a mountain which had suitable timber to fix the canoe, so he named it Maunga Haumi (bow-piece mountain). Pāoa had hoped to float the wood to the coast, but there were no significant rivers, so he urinated the Waipāoa, Waioeka and Mōtū rivers into being.
i Ōhiwa i te Moana-a-Toitehuatahi, ka haere ki te rapu rākau hei auaha haumi hōu. Ka hīkoi ia ki uta, ka kake i tētahi maunga. I reira ka kitea he rākau pai hei auaha haumi, ka tapaina taua maunga ko Maunga Haumi. Nā te kore awa hei neke i te rākau, ka mimi a Pāoa kia rere ngā awa o Waipāoa, o Waioeka, o Mōtū.
  4. From whaling to tour...  
Members of Ngāti Kurī, a hapū of the Ngāi Tahu tribe, created Kaikōura Whale Watch. Tourists observe the migratory parāoa (sperm whales), Hector’s dolphins and other attractions along the Kaikōura coastline (on the north-east coast of the South Island).
Nō nā tata nei, kua whanake te Māori ki roto i ngā mahi ecotourism. Kua whakatūhia e Ngāi Tahu a Kaikōura Whale Watch kia pai ai te mātirotiro o ngā tūruhi i ngā parāoa me ngā aihe, tae atu ki ētahi atu whakamīharotanga o te takutai o Kaikōura (kei te taha raki mā-rāwhiti o Te Wai Pounamu).
  Tūranganui-a-Kiwa tribe...  
Four tribes dominate the Tūranganui-a-Kiwa (Poverty Bay) area on the East Coast of the North Island. Their ancestors include Kiwa, who named the region; Pāoa, who explored the hinterland; and Hinehākirirangi, who brought the life-sustaining kūmara (sweet potato) from Hawaiki to New Zealand in her sacred basket.
Tokowhā ngā iwi i te rohe o Tūranganui-a-Kiwa, kei te tai rāwhiti o Te Ika-a-Māui. Nā Kiwa te rohe nei i taunaha; nā Pāoa ngā whenua o te tuawhenua i tūhura; nā Hinehākirirangi te kūmara i mau i Hawaiki i tana kete tapu.
  Map of Mataatua area –...  
canoe, placed a restriction along the coast when her two children drowned. The restriction ran from Bowentown in the west to Whangaparāoa in the east. This area has become acknowledged as the domain of the Mataatua confederation of tribes, of whom Ngāti Awa are one.
I te toremitanga o ana tamariki tokorua, ka whakatakotohia e ia tana rāhui ki te takutai. Ka ahu atu tana rāhui i Ngā Kurī a Whārei i te uru ki Tihirau i te rāwhiti. Ka kīia tēnei, ko te rohe o ngā iwi o Mataatua. Ka whakaatu te mahere whenua nei i te rohe o Mataatua.
  Tūranganui-a-Kiwa tribe...  
, also gave his name to various places, notably the Wai-o-Pāoa (Waipāoa) River. Another important ancestor was Hinehākirirangi, who brought kūmara (sweet potato) from Hawaiki in her sacred basket. Eventually a descendant of the three ancestors Kiwa, Pāoa and Hinehākirirangi emerged as a leader – his name was Ruapani.
, te rohe i taunaha - ko te awa a Wai-o-Pāoa (Waipāoa) tērā. Nā Hinehākirirangi tana kete kūmara tapu i mau mai i Hawaiki. Nō muri ka puta a Ruapani hei ariki mō tēnei rohe; ko Ruapani i heke i a Kiwa, i a Pāoa, i a Hinehākirirangi.
  Tūranganui-a-Kiwa tribe...  
, also gave his name to various places, notably the Wai-o-Pāoa (Waipāoa) River. Another important ancestor was Hinehākirirangi, who brought kūmara (sweet potato) from Hawaiki in her sacred basket. Eventually a descendant of the three ancestors Kiwa, Pāoa and Hinehākirirangi emerged as a leader – his name was Ruapani.
, te rohe i taunaha - ko te awa a Wai-o-Pāoa (Waipāoa) tērā. Nā Hinehākirirangi tana kete kūmara tapu i mau mai i Hawaiki. Nō muri ka puta a Ruapani hei ariki mō tēnei rohe; ko Ruapani i heke i a Kiwa, i a Pāoa, i a Hinehākirirangi.
  Pāoa’s journey – Ngā wa...  
He walked inland and climbed a mountain which had suitable timber to fix the canoe, so he named it Maunga Haumi (bow-piece mountain). Pāoa had hoped to float the wood to the coast, but there were no significant rivers, so he urinated the Waipāoa, Waioeka and Mōtū rivers into being.
i Ōhiwa i te Moana-a-Toitehuatahi, ka haere ki te rapu rākau hei auaha haumi hōu. Ka hīkoi ia ki uta, ka kake i tētahi maunga. I reira ka kitea he rākau pai hei auaha haumi, ka tapaina taua maunga ko Maunga Haumi. Nā te kore awa hei neke i te rākau, ka mimi a Pāoa kia rere ngā awa o Waipāoa, o Waioeka, o Mōtū.
  6. Kupe – First peoples...  
Kupe named many localities including Arapāoa, Mana, the islands Matiu (Somes Island) and Mākaro in the Wellington region, Kohukohu, Pouahi, Maungataniwha and Hokianga in the north. These names have been preserved by generations of Māori people settling the regions.
He maha ngā wāhi i tapaina e Kupe, ko Arapāoa tērā, ko Mana tērā, ko ngā moutere o Te Whanganui-a-tara, ko Matiu rāua ko Mākaro ērā, tae atu ki a Kohukohu, a Pouahi, a Maungataniwha me Hokianga ki Te Tai Tokerau. Ka puritia aua ingoa e ngā iwi Māori o aua rohe. Kua ngaro te maha noa atu o ngā taunahatanga o ētahi atu tipuna i haere mai ki Aotearoa, heoi, kei te mau tonu ngā taunahatanga a Kupe.
  Tūranganui-a-Kiwa tribe...  
, also gave his name to various places, notably the Wai-o-Pāoa (Waipāoa) River. Another important ancestor was Hinehākirirangi, who brought kūmara (sweet potato) from Hawaiki in her sacred basket. Eventually a descendant of the three ancestors Kiwa, Pāoa and Hinehākirirangi emerged as a leader – his name was Ruapani.
, te rohe i taunaha - ko te awa a Wai-o-Pāoa (Waipāoa) tērā. Nā Hinehākirirangi tana kete kūmara tapu i mau mai i Hawaiki. Nō muri ka puta a Ruapani hei ariki mō tēnei rohe; ko Ruapani i heke i a Kiwa, i a Pāoa, i a Hinehākirirangi.
  7. Pounamu and peace-ma...  
Heirlooms or weapons of great status, often made of pounamu, were exchanged as a symbol of a peace agreement. An example is a mere pounamu named Hine-nui-o-te-paua, which the Ngāpuhi tribe gave to the Ngāti Pāoa people many generations ago.
Ka tukua te taonga pounamu hei tohu mō te rongomau i waenganui i ētahi e rīriri ana. Tērā a Hine-nui-o-te-paua, he mere pounamu nā Ngāpuhi i tuku ki a Ngāti Pāoa i ngā reanga maha ki muri. Whāia, ka tāpaea ia ki a Te Hōri Kerei hei pupuri i te rongomau me te Pākehā. He pērā rawa te mana o te mere pounamu, ka taea e ia te hohou rongo.
  4. European contact – T...  
The intertribal wars between 1815 and 1840 were particularly devastating for the tribes of Tāmaki (Auckland). Under Hongi Hika, who had acquired guns in his dealings with European traders, Ngāpuhi destroyed the Ngāti Pāoa pā at Mauinaina (Panmure).
Kino rawa atu ngā pānga o ngā pakanga mau pū i ngā tau 1815 ki te 1840 ki ngā iwi o Tāmaki. Nō te whiwhinga pū o Hongi Hika i āna mahi hokohoko me te Pākehā, i patua kinotia a Ngāti Pāoa e Ngāpuhi ki tō rātou pā ki Mauinaina (Panmure). He nui te iwi i hinga. I patua anōtia a Te Kawerau-a-Maki i te horonga o ō rātou pā ki te tai hauāuru. I te tekau tau atu i 1820, i whakarerea te rohe e ngā iwi ka oma ki roto i te rohe o Tainui.
  ‘The invasion of Auckla...  
This painting by Kennett Watkins depicts an expedition to Auckland by Ngāti Pāoa in 1851. It occurred after members of Ngāti Pāoa visiting Auckland were involved in a scuffle with police, the result of a misunderstanding.
Nā Kennett Watkins te kōwaiwai nei o te whakaeke o Tāmaki e Ngāti Pāoa i te tau 1851. I te haerenga o ētahi o Ngāti Pāoa ki Tāmaki, nā te aha rā, ka rīriri rātou me ētahi pirihimana. Ka hoki rātou ki Hauraki ki te kohi i tētahi taua nui, ka hoki ki Tāmaki. Kua mōhio kē a Kawana Hōri Kerei mō tā rātou haerenga mai, e takatū ana āna hōia me te wakataua. Me tuku rā te taua o Ngāti Pāoa ka tika. Hāunga ngā raruraru, he hua pai tonu i puta; ka whakawhitia ētahi taonga ki a Kerei e Ngāti Pāoa mō ētahi kai hei whāngai i ngā iwi o Hauraki e mate kai ana.
  ‘The invasion of Auckla...  
This painting by Kennett Watkins depicts an expedition to Auckland by Ngāti Pāoa in 1851. It occurred after members of Ngāti Pāoa visiting Auckland were involved in a scuffle with police, the result of a misunderstanding.
Nā Kennett Watkins te kōwaiwai nei o te whakaeke o Tāmaki e Ngāti Pāoa i te tau 1851. I te haerenga o ētahi o Ngāti Pāoa ki Tāmaki, nā te aha rā, ka rīriri rātou me ētahi pirihimana. Ka hoki rātou ki Hauraki ki te kohi i tētahi taua nui, ka hoki ki Tāmaki. Kua mōhio kē a Kawana Hōri Kerei mō tā rātou haerenga mai, e takatū ana āna hōia me te wakataua. Me tuku rā te taua o Ngāti Pāoa ka tika. Hāunga ngā raruraru, he hua pai tonu i puta; ka whakawhitia ētahi taonga ki a Kerei e Ngāti Pāoa mō ētahi kai hei whāngai i ngā iwi o Hauraki e mate kai ana.
  3. Ngāti Maru and Ngāti...  
Page 3 – Ngāti Maru and Ngāti Pāoa
Whārangi 3 – Ngāti Maru rāua ko Ngāti Pāoa
  3. Ngāti Maru and Ngāti...  
Te Ahukaramū Charles Royal. 'Marutūahu tribes - Ngāti Maru and Ngāti Pāoa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, updated 22-Sep-12
Te Ahukaramū Charles Royal. 'Ngā iwi o Marutūahu - Ngāti Maru rāua ko Ngāti Pāoa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, updated 22-Sep-12
  4. European contact – T...  
By 1936, Māori in Auckland possessed less than four hectares per head. The lands of Te Kawerau-a-Maki, Ngāi Tai and Ngāti Pāoa in the Waitākere and Hūnua Ranges were used for supplying Auckland’s water, and eventually became regional parks.
Taka rawa ki te tau 1936, ki te toharitea, e whā noa iho ngā heketea mō te Māori kotahi ki te rohe o Tāmaki. Ko ngā whenua o Te Kawerau-a-Maki, o Ngāi Tai, o Ngāti Pāoa ki ngā pae maunga o Waitākere, o Hūnua, i riro hei whakatūnga puna wai whāngai i te tāone o Tāmaki; i te mutunga ka hurihia ō rātou whenua hei whenua rāhui ā-rohe. Nō te tau 1951 i panaia a Ngāti Whātua i tō rātou whenua papa tipu ki te whanga o Ōkahu i Ōrākei. Ka wāhia, ka tahuna ngā whare, ngā wharenui. Taka rawa ki te rau tau 1900 i te riro tonu ngā whenua o Ngāti Te Ata me Te Wai-o-Hua ki te whanga o Manukau. I riro ngā whenua i raro i te Ture mō Ngā Mahi Nunui (Public Works Act), mō ngā mahi pēnei i te waihanga i te taunga waka rererangi o Tāmaki, ngā mahi parakaingaki o Māngere, te mira rino ki Waiuku hoki.
  ‘The invasion of Auckla...  
This painting by Kennett Watkins depicts an expedition to Auckland by Ngāti Pāoa in 1851. It occurred after members of Ngāti Pāoa visiting Auckland were involved in a scuffle with police, the result of a misunderstanding.
Nā Kennett Watkins te kōwaiwai nei o te whakaeke o Tāmaki e Ngāti Pāoa i te tau 1851. I te haerenga o ētahi o Ngāti Pāoa ki Tāmaki, nā te aha rā, ka rīriri rātou me ētahi pirihimana. Ka hoki rātou ki Hauraki ki te kohi i tētahi taua nui, ka hoki ki Tāmaki. Kua mōhio kē a Kawana Hōri Kerei mō tā rātou haerenga mai, e takatū ana āna hōia me te wakataua. Me tuku rā te taua o Ngāti Pāoa ka tika. Hāunga ngā raruraru, he hua pai tonu i puta; ka whakawhitia ētahi taonga ki a Kerei e Ngāti Pāoa mō ētahi kai hei whāngai i ngā iwi o Hauraki e mate kai ana.
  3. European contact – N...  
While Āpihau Te Kawau was away fighting, Ngāpuhi, under Hongi Hika – who had acquired more muskets than other tribes – devastated much of the Auckland isthmus. The tribe destroyed the Ngāti Pāoa pā at Mauinaina, killing and dispersing many of the Auckland Ngāti Whātua.
Ko Apihai Te Kawau te rangatira o Ngāti Whātua ki Tāmaki i te tīmatanga o te rau tau 1800. He mokopuna ia nā Tūperiri. I te tau 1822, 1823 rānei, ka whai ia i ngā ope taua o Waikato e haere ana ki te tonga. I huri āwhio te taua nei mā Rotorua ki Te Matau-a-Māui me Te Whanganui-a-Tara, ka hoki atu mā Taranaki me te rohe o Waikato. I a Āpihai Te Kawau e ngaro ana, ka whakaekea a Tāmaki-makau-rau e ngā taua mau pū a Hongi Hika. Nui rawa atu ngā pū a Hongi Hika me Ngāpuhi. Ka whakaekea a Mauinaina, te pā o Ngāti Pāoa. Tini ka mate. Ka rere atu a Ngāti Whātua i te rohe o Tāmaki. I te tau 1826 ka hinga anō a Ngāti Whātua i a Ngāpuhi i te awa o Kaiwaka kei te tonga o Whāngārei, i te pakanga o Te Ika-a-Ranganui. Ka rere ngā mōrehu i te wehi o te pū, ka mahue a Kaipara me Tāmaki-makau-rau.
  5. Te Arawa and Tainui ...  
canoe, under the command of Hoturoa, landed at Whangaparāoa about the same time as
te waka, ko Hoturoa te tangata. I te ūnga o te waka ki Whangaparāoa, i reira anō a
  Landing places of the T...  
canoe also stopped at Whangaparāoa before it finally landed, and was eventually burnt at Maketū.
ki Whangaparāoa, i mua i tōna ūnga ki Maketū. Nō muri ka tahuna te waka.
  Landing places of the T...  
canoe went on a long journey after first landing at Whangaparāoa. It was carried across the portage at Tāmaki before coming to a final resting place at Te Ahurei, in Kāwhia Harbour. The
mā te whitinga i Tāmaki, kia tae ki tōna takotoranga whakamutunga i Te Ahurei kei te whanga o Kāwhia. I tū anō a
  2. Coastal explorers – ...  
travelled together from Whangaparāoa in the eastern Bay of Plenty to the Whangaparāoa Peninsula, just north of Auckland. The
i te tō waka i Tāmaki-makau-rau kia tapotu ki te tai hauāuru, ki reira hōpara haere ai i waenganui i ngā whanga o Manukau me Mōkau. Ka hoki a
  3. Whales and Māori soc...  
Whangaparāoa (bay of sperm whales) in Auckland and the East Cape
Whangaparāoa ki Tāmaki-makau-rau me Te Tai Rāwhiti
  2. Ngāti Kurī, Ngāi Tak...  
, captained by Pāoa, which landed at Mangōnui
, i tau ki Mangonui, ko Pāoa te rangatira o runga
  2. Ngāti Kurī, Ngāi Tak...  
, captained by Moehuri and Tukiata (another version says Te Uriparāoa and Te Papawi were the captains).
, ko ōna rangatira ko Moehuri rāua ko Tukiata (e ai kī tētahi atu kōrero ko Te Uriparāoa rāua ko Te Papawi kē ngā rangatira).
  3. Ngāti Maru and Ngāti...  
Their traditional lands lie between Waikato and Hauraki, stretching from the western side of the Hauraki plains to Tāmaki. Ngāti Pāoa also settled on a number of Hauraki islands including Waiheke. Haora Tipa Te Koinaki was an important Ngāti Pāoa leader in the 19th century.
Kei waenganui i ngā rohe o Waikato, o Hauraki ngā whenua papatipu o te iwi, e totoro atu ai i te pito uru o ngā mānia o Hauraki, tae rawa ki Tāmaki-makau-rau. I nōhia anōtia e Ngāti Pāoa ētahi o ngā moutere ki Tīkapa, pēnei i a Waiheke. Ko Haora Tīpa Te Koinaki tētahi o ngā rangatira whai mana o Ngāti Pāoa i te rau tau 1800.
  3. Ngāti Maru and Ngāti...  
Their traditional lands lie between Waikato and Hauraki, stretching from the western side of the Hauraki plains to Tāmaki. Ngāti Pāoa also settled on a number of Hauraki islands including Waiheke. Haora Tipa Te Koinaki was an important Ngāti Pāoa leader in the 19th century.
Kei waenganui i ngā rohe o Waikato, o Hauraki ngā whenua papatipu o te iwi, e totoro atu ai i te pito uru o ngā mānia o Hauraki, tae rawa ki Tāmaki-makau-rau. I nōhia anōtia e Ngāti Pāoa ētahi o ngā moutere ki Tīkapa, pēnei i a Waiheke. Ko Haora Tīpa Te Koinaki tētahi o ngā rangatira whai mana o Ngāti Pāoa i te rau tau 1800.
  2. Arrivals and allianc...  
Hine Akua, the daughter of Pāoa, married Kahutuanui, the son of the ancestor Kiwa. Pāoa’s sister, Hine Hakirirangi, was the ancestor who nurtured the kūmara (sweet potato) she had brought from Hawaiki in her sacred basket.
Ka moe a Hine Akua, te tamāhine a Pāoa, i a Kahutuanui, te tama a Kiwa. Ko Hine Hakirirangi te tuahine a Pāoa, nānā te kūmara i mau mai i Hawaiki i tana kete. Ka whakatōngia e ia ngā purapura kūmara ki Manawarū me Āraiteuru hei oranga mō te iwi.
  9. The East Coast – Ngā...  
Pāoa, Kiwa, Awapaka and Hinekau-i-rangi
A Pāoa rātou ko Kiwa, ko Awapaka, ko Hinekau-i-rangi
  2. Arrivals and allianc...  
Hine Akua, the daughter of Pāoa, married Kahutuanui, the son of the ancestor Kiwa. Pāoa’s sister, Hine Hakirirangi, was the ancestor who nurtured the kūmara (sweet potato) she had brought from Hawaiki in her sacred basket.
Ka moe a Hine Akua, te tamāhine a Pāoa, i a Kahutuanui, te tama a Kiwa. Ko Hine Hakirirangi te tuahine a Pāoa, nānā te kūmara i mau mai i Hawaiki i tana kete. Ka whakatōngia e ia ngā purapura kūmara ki Manawarū me Āraiteuru hei oranga mō te iwi.
  1. Exploration and nami...  
Tribal claims to an area could be reinforced by stating that ancestors created the rivers, lakes and mountains. For instance, the river Te Waiopāoa (the water of Pāoa) is said to have formed when the chief Pāoa urinated.
Ki te hau te kōrero e mea ana, nā tō tipuna ngā awa, ngā roto, ngā maunga o tō rohe i auaha, ka nui atu ō take ki taua whenua. Hei tauira, nā te mīinga o Pāoa, ko te awa o Waipāoa. Takahia ai te roanga o Te Wai Pounamu e Rākaihautū me tana kō, he kerikeri i te whenua te mahi. I te mutunga, kua auaha ngā roto me ngā maunga.
  3. European contact – N...  
They had fared well in traditional conflicts before this. In the north, for example, Te Roroa and other Ngāti Whātua tribes had defeated Ngāpuhi at Moremonui in the battle of Te Kai-a-te-karoro (food for seagulls).
He kino ngā pakanga o ngā tau 1815 ki te 1840 ki te iwi o Ngāti Whātua. He iwi kaha tonu a Ngāti Whātua i ngā pakanga i mua i te taenga mai o te Pākehā. Hei tauira, i hinga a Ngāpuhi i a Te Roroa ki Moremonui i te pakanga o Te Kai-a-te-karoro. I pakanga a Ngāti Whātua ki Tāmaki rāua ko Te Wai-o-Hua ki a Ngāti Pāoa o Waiheke me Moehau. Engari ia, nō te taenga mai o ngā pū a ngā kaihokohoko me ngā tāngata whai, ka huri te āhua o ngā pakanga, ka nui atu ngā pakanga, ka tokomaha atu ngā tāngata ka mate.
  3. Ngāti Maru and Ngāti...  
The ancestor Pāoa came from the central Waikato region and was a younger brother of the well-known Mahuta. He had a number of children by his first wife Tauhākari, but eventually left his home near Taupiri and moved to Hauraki.
I ahu mai a Pāoa i te pū o Waikato, hei teina ia nā Mahuta. Ka whānau mai he tamariki i a rāua ko tana wahine matua a Tauhākari. Nā te kore e tareka e ia te manaaki i tōna tuakana a Mahuta i tana taenga ohoreretanga ki tōna kāinga, ka pā te whakamā ki a Pāoa, ka neke ia i tōna kāinga i Taupiri kia haere ki te rohe o Hauraki noho ai. I Hauraki, ka moe ia i a Tukutuku, te mokopuna a Tamaterā. Tokorua ā rāua tama. Nā whai anō kei Waikato, kei Hauraki anō a Ngāti Pāoa e manaakitia ana.
  5. Resources of the Hau...  
When the Māori King movement was established in the late 1850s, some tribes pledged mountains as symbolic pou (supporting posts). In Hauraki, the Kohukohunui and Rātāroa mountains on the western side of the Firth of Thames, and Te Aroha and Moehau on the eastern side were pledged.
I te whakatūnga o te Kīngitanga i ngā tau tōmuri o te tekau tau atu i 1850, ka oatitia e ngā iwi ō rātou maunga, hei pou mō te Kīngitanga. Ka oati e ngā iwi ō ratou maunga o Hauraki hei pou, arā, a Kohukohunui rāua ko Rātāroa kei te taha uru o Pārāwai (Thames), Moehau rāua ko Te Aroha kei te taha rāwhiti. Ko Kohukohunui (ko Wharekawa rānei) te maunga o Ngāti Whanaunga; ko Rātāroa te maunga o Ngāti Pāoa; ko Te Aroha te maunga o Ngāti Maru; ko Moehau te maunga o Ngāti Tamaterā.
  3. Ngāti Maru and Ngāti...  
The ancestor Pāoa came from the central Waikato region and was a younger brother of the well-known Mahuta. He had a number of children by his first wife Tauhākari, but eventually left his home near Taupiri and moved to Hauraki.
I ahu mai a Pāoa i te pū o Waikato, hei teina ia nā Mahuta. Ka whānau mai he tamariki i a rāua ko tana wahine matua a Tauhākari. Nā te kore e tareka e ia te manaaki i tōna tuakana a Mahuta i tana taenga ohoreretanga ki tōna kāinga, ka pā te whakamā ki a Pāoa, ka neke ia i tōna kāinga i Taupiri kia haere ki te rohe o Hauraki noho ai. I Hauraki, ka moe ia i a Tukutuku, te mokopuna a Tamaterā. Tokorua ā rāua tama. Nā whai anō kei Waikato, kei Hauraki anō a Ngāti Pāoa e manaakitia ana.
  3. Ngāti Maru and Ngāti...  
The ancestor Pāoa came from the central Waikato region and was a younger brother of the well-known Mahuta. He had a number of children by his first wife Tauhākari, but eventually left his home near Taupiri and moved to Hauraki.
I ahu mai a Pāoa i te pū o Waikato, hei teina ia nā Mahuta. Ka whānau mai he tamariki i a rāua ko tana wahine matua a Tauhākari. Nā te kore e tareka e ia te manaaki i tōna tuakana a Mahuta i tana taenga ohoreretanga ki tōna kāinga, ka pā te whakamā ki a Pāoa, ka neke ia i tōna kāinga i Taupiri kia haere ki te rohe o Hauraki noho ai. I Hauraki, ka moe ia i a Tukutuku, te mokopuna a Tamaterā. Tokorua ā rāua tama. Nā whai anō kei Waikato, kei Hauraki anō a Ngāti Pāoa e manaakitia ana.
  1. Exploration and nami...  
Tribal claims to an area could be reinforced by stating that ancestors created the rivers, lakes and mountains. For instance, the river Te Waiopāoa (the water of Pāoa) is said to have formed when the chief Pāoa urinated.
Ki te hau te kōrero e mea ana, nā tō tipuna ngā awa, ngā roto, ngā maunga o tō rohe i auaha, ka nui atu ō take ki taua whenua. Hei tauira, nā te mīinga o Pāoa, ko te awa o Waipāoa. Takahia ai te roanga o Te Wai Pounamu e Rākaihautū me tana kō, he kerikeri i te whenua te mahi. I te mutunga, kua auaha ngā roto me ngā maunga.
  1. Exploration and nami...  
Ngā Rā-o-Kupe (the sails of Kupe) is a rock formation at Palliser Bay; Te Kupenga-o-Taramainuku (Taramainuku’s net) is the Manukau Harbour bar; Te Kurī-a-Pāoa (Pāoa’s dog) is Young Nick’s Head; and Ngā Kurī-a-Kupe (Kupe’s dogs) is in the Hokianga.
I tapaina ētahi wāhi hei whakamahara i ngā heke waka, ngā utanga, tae tonu atu ki ngā waka. Ko ngā tauira mō tēnei momo tapanga whenua ko: Ngā Rā-o-Kupe (he toka tū moana) i te kokoru o Palliser; Te Kupenga-o-Taramainuku (he matatāhuna) i te pūaha o Manukau; Te Kurī-a-Pāoa (he mātārae) kei Tūranganui-a-Kiwa; Ngā Kurī-a-Kupe kei Te Hokianga. E kī ana te kōrero, nā Kupe ngā motu kei Te Whanganui-a-Tara i taunaha mō āna tamariki, a Matiu rāua ko Mākaro.
  1. Exploration and nami...  
Ngā Rā-o-Kupe (the sails of Kupe) is a rock formation at Palliser Bay; Te Kupenga-o-Taramainuku (Taramainuku’s net) is the Manukau Harbour bar; Te Kurī-a-Pāoa (Pāoa’s dog) is Young Nick’s Head; and Ngā Kurī-a-Kupe (Kupe’s dogs) is in the Hokianga.
I tapaina ētahi wāhi hei whakamahara i ngā heke waka, ngā utanga, tae tonu atu ki ngā waka. Ko ngā tauira mō tēnei momo tapanga whenua ko: Ngā Rā-o-Kupe (he toka tū moana) i te kokoru o Palliser; Te Kupenga-o-Taramainuku (he matatāhuna) i te pūaha o Manukau; Te Kurī-a-Pāoa (he mātārae) kei Tūranganui-a-Kiwa; Ngā Kurī-a-Kupe kei Te Hokianga. E kī ana te kōrero, nā Kupe ngā motu kei Te Whanganui-a-Tara i taunaha mō āna tamariki, a Matiu rāua ko Mākaro.
  1. Exploration and nami...  
Tribal claims to an area could be reinforced by stating that ancestors created the rivers, lakes and mountains. For instance, the river Te Waiopāoa (the water of Pāoa) is said to have formed when the chief Pāoa urinated.
Ki te hau te kōrero e mea ana, nā tō tipuna ngā awa, ngā roto, ngā maunga o tō rohe i auaha, ka nui atu ō take ki taua whenua. Hei tauira, nā te mīinga o Pāoa, ko te awa o Waipāoa. Takahia ai te roanga o Te Wai Pounamu e Rākaihautū me tana kō, he kerikeri i te whenua te mahi. I te mutunga, kua auaha ngā roto me ngā maunga.
  2. Arrivals and allianc...  
canoes eventually converged in the leader Ruapani: he was descended from Kiwa, Pāoa and Hine Hakirirangi. The guardianship of the whole district of Tūranganui-a-Kiwa fell upon his shoulders. He had a great pā, known as Popoia, on the western bank overlooking the Waipāoa River at Te Waituhi-a-Maia (Waituhi).
ki runga i a Ruapani: he uri nō Kiwa, nō Pāoa, nō Hine Hakirirangi. Nā Ruapani tōna mana i pou ki runga i a Tūranganui-a-Kiwa. Ko Popoia tōna pā, i tū ki Te Waituhi-a-Māia (Waituhi), i te uru o te awa o Waipāoa. Tokotoru ngā wāhine a Ruapani, ka kapi katoa ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa i a ia.
  2. Arrivals and allianc...  
It made landfall at Ōhiwa Harbour, in the eastern Bay of Plenty. But when those on board attempted to cross a sandbar named Tukerae-o-Kanawa and enter the harbour, they ran the canoe aground, and the haumi (join) in the hull was broken.
ki Ōhiwa, i te rawhiti o te Moana-a-Toitehuatahi. Heoi, i te whakawhitinga i te tāhuna, Te Tukerae-o-Kanawa, ka tapotu te waka, ka whati te haumi. Ka haere a Pāoa mā ki uta ki te kimi i tētahi rākau tika hei whakapai i te waka. Kia pāmamao atu i te moana, ka tae rātou ki tētahi maunga tiketike, ka kitea te rākau. Ka whakaingoatia taua rākau ko Maunga Haumi. Ka mimi a Pāoa ki taua wāhi, ka rere ko te Mimi-a-Pāoa, ko te awa o Mōtū e rere ana ki te raki, ko te awa o Waipāoa, ka rere whakatetonga mā-rāwhiti ki tōna putanga ki te Moana-nui-a-Kiwa.
  5. Te Arawa and Tainui ...  
When the canoe arrived at Whangaparāoa near East Cape, a chief named Taininihi, mistaking the flowers of the rātā or pōhutukawa tree on the shore for kura (red feathers), threw away his own red feather head-dress.
Nō te ūnga o te waka ki Whangaparāoa ka pōhēhē a Taininihi he kura ngā hua o te rātā me te pōhutukawa e kānapanapa mai rā ki tātahi. Ka porowhiua e ia tōna ake hutukawa. Ko ngā takiwā i haerea e
  2. Coastal explorers – ...  
travelled together from Whangaparāoa in the eastern Bay of Plenty to the Whangaparāoa Peninsula, just north of Auckland. The
i te tō waka i Tāmaki-makau-rau kia tapotu ki te tai hauāuru, ki reira hōpara haere ai i waenganui i ngā whanga o Manukau me Mōkau. Ka hoki a
  2. Traditional accounts...  
Te Kurī-a-Pāoa (now Young Nick’s Head) was named by Pāoa, captain of the
ki Aotearoa ka peke te kurī ki roto wai. Otirā, nā te auau o te kurī rā te waka i ārahi ki uta i te pō.
  2. Traditional accounts...  
Te Kurī-a-Pāoa (now Young Nick’s Head) was named by Pāoa, captain of the
ki Aotearoa ka peke te kurī ki roto wai. Otirā, nā te auau o te kurī rā te waka i ārahi ki uta i te pō.
  2. Soil in Māori tradit...  
canoe landed at Whangaparāoa, in the eastern Bay of Plenty. Its captain, Tamatea, asked Hoturoa and Ngātoroirangi of the
ki Aotearoa, ka ū ki Whangaparāoa i te taha rāwhiti o Te Moana-a-Toitehuatahi. Ko Tamatea te rangatira o runga i te waka. Kātahi ka pātai a ia ki a Hoturoa rāua ko Ngātoroirangi o runga i a
  9. The East Coast – Ngā...  
After the canoe was repaired, Kiwa sailed it around the East Cape to Tūranganui (Gisborne), which he named Te Tūranganui-a-Kiwa (the great standing place of Kiwa). Cliffs west of Gisborne (Young Nick’s Head) were named Te Kurī-a-Pāoa (the dog of Pāoa).
Ka oti te whakatikatika i te waka, ka hoea e Kiwa mā Whangaōkeno kia tae ki tētahi wāhi nānā i tapa mōna anō, ko Tūranganui-a-Kiwa. He pari kei te rāwhiti o Turanganui-a-Kiwa, kīia ai ko Te Kurī –a-Pāoa. Ka haere te ara o Pāoa mā Waioeka - tapaina e ia ko Te Whai-a-Pāoa - kia tae ki Tūranganui-a-Kiwa.
  3. Whales and Māori soc...  
Many sayings about whales allude to the aristocracy. 'Te kāhui parāoa’ – a gathering of sperm whales – indicates a group of chiefs. ‘He paenga pakake’ (beached whales) refers to fallen chiefs on a battlefield.
He nui ngā pohewa mō te tohorā ka whai pānga ki te kāhui ariki. Kei roto i te kōrero a ‘Te kāhui parāoa’ ka whakaritea te parāoa ki te kāhui tangata. Kei roto i te kōrero a ‘he pūkenga pakakē’ ka whakaritea te paenga tohorā ki ngā rangatira i hinga ki te matawhāura.
  The Tainui settlement a...  
The map also shows the route and landing places of the canoe within Tainui territory, and the places of significance to the Tainui people. The Tainui canoe first landed at Whangaparāoa, in the Bay of Plenty.
me te ara i haerea e ia. Ko te awa o Mōkau i Taranaki te paenga ki te tonga; ko Tāmaki-makau-rau te paenga ki te raki. Kīia ai a Tāmaki, ko te kei o te waka, ko Mōkau te tauihu. Kei roto i te rohe ngā tāone o Te Awamutu, Kemureti, Kirikiriroa, Rāhuipōkeka.
  9. The East Coast – Ngā...  
After the canoe was repaired, Kiwa sailed it around the East Cape to Tūranganui (Gisborne), which he named Te Tūranganui-a-Kiwa (the great standing place of Kiwa). Cliffs west of Gisborne (Young Nick’s Head) were named Te Kurī-a-Pāoa (the dog of Pāoa).
Ka oti te whakatikatika i te waka, ka hoea e Kiwa mā Whangaōkeno kia tae ki tētahi wāhi nānā i tapa mōna anō, ko Tūranganui-a-Kiwa. He pari kei te rāwhiti o Turanganui-a-Kiwa, kīia ai ko Te Kurī –a-Pāoa. Ka haere te ara o Pāoa mā Waioeka - tapaina e ia ko Te Whai-a-Pāoa - kia tae ki Tūranganui-a-Kiwa.
  2. Arrivals and allianc...  
canoes eventually converged in the leader Ruapani: he was descended from Kiwa, Pāoa and Hine Hakirirangi. The guardianship of the whole district of Tūranganui-a-Kiwa fell upon his shoulders. He had a great pā, known as Popoia, on the western bank overlooking the Waipāoa River at Te Waituhi-a-Maia (Waituhi).
ki runga i a Ruapani: he uri nō Kiwa, nō Pāoa, nō Hine Hakirirangi. Nā Ruapani tōna mana i pou ki runga i a Tūranganui-a-Kiwa. Ko Popoia tōna pā, i tū ki Te Waituhi-a-Māia (Waituhi), i te uru o te awa o Waipāoa. Tokotoru ngā wāhine a Ruapani, ka kapi katoa ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa i a ia.
  9. The East Coast – Ngā...  
After the canoe was repaired, Kiwa sailed it around the East Cape to Tūranganui (Gisborne), which he named Te Tūranganui-a-Kiwa (the great standing place of Kiwa). Cliffs west of Gisborne (Young Nick’s Head) were named Te Kurī-a-Pāoa (the dog of Pāoa).
Ka oti te whakatikatika i te waka, ka hoea e Kiwa mā Whangaōkeno kia tae ki tētahi wāhi nānā i tapa mōna anō, ko Tūranganui-a-Kiwa. He pari kei te rāwhiti o Turanganui-a-Kiwa, kīia ai ko Te Kurī –a-Pāoa. Ka haere te ara o Pāoa mā Waioeka - tapaina e ia ko Te Whai-a-Pāoa - kia tae ki Tūranganui-a-Kiwa.
  2. Traditions – Kiore –...  
Although appreciated as an energy-giving food, kiore were used as a metaphor for weakness. A weak person was said to have ‘he uaua kiore’ (sinews of a rat), compared with a strong person’s ‘he uaua parāoa’ (sinews of a whale).
Ahakoa tana reka hei kai, i te ao Māori, he kupu whakarite te kiore mō te ngoi-kore. Ko te kōrero ‘he uaua kiore’ mō te tangata kāore he take. Waihoki, ko te kōrero ‘he uaua parāoa’ mō te tangata kaha. Mēnā he pākiwaha te tangata, kua kīia ‘He nanakia aha tō te kiore nanakia?’
  1. Early traditions – T...  
He eventually exterminated them by swamping their villages as he created Kāpara-te-hau, the lagoons now known as Lake Grassmere. Moriori passed through Nelson–Marlborough en route to Rēkohu (Chatham Islands). Some accounts name Arapāoa Island as their departure point.
Ko ngā mātauranga mō te mahi kupenga i ahu mai i te iwi Patupaiarehe. Nā tētahi atu iwi tōmua, nā Ngā Rapuwai ngā māra o Waimea i tāmata. Tērā hoki tētahi iwi kākarepō, kaitā, ko te Kāhui Tipua, i noho ai ki Te Wairau. Nā rātou i whakararu ngā tūhuratanga a Kupe te kaumoana rongonui. Taro rawa iho, ka orotāhia, ka waipuketia e Kupe taua iwi tae rawa ki ō rātou kāinga i tana hī ake i ngā hōpua wai, e karangahia ana i ēnei rā ko te roto o Kaparatehau (Lake Grassmere). I te wā i heke te iwi Moriori ki Rēkohu (Wharekauri), i peka rātou ki Te Wairau. E ai ki ngā kōrero, ko te moutere o Arapāoa te wāhi i wehe atu ai rātou.
  9. The East Coast – Ngā...  
After the canoe was repaired, Kiwa sailed it around the East Cape to Tūranganui (Gisborne), which he named Te Tūranganui-a-Kiwa (the great standing place of Kiwa). Cliffs west of Gisborne (Young Nick’s Head) were named Te Kurī-a-Pāoa (the dog of Pāoa).
Ka oti te whakatikatika i te waka, ka hoea e Kiwa mā Whangaōkeno kia tae ki tētahi wāhi nānā i tapa mōna anō, ko Tūranganui-a-Kiwa. He pari kei te rāwhiti o Turanganui-a-Kiwa, kīia ai ko Te Kurī –a-Pāoa. Ka haere te ara o Pāoa mā Waioeka - tapaina e ia ko Te Whai-a-Pāoa - kia tae ki Tūranganui-a-Kiwa.
  5. Te Arawa and Tainui ...  
. A whale was found stranded on the beach and the place was accordingly named Whangaparāoa (whale bay). The people of both canoes claimed ownership of the whale, whose flesh, bones and teeth were valuable for food, ornaments, tools and weapons.
. Nō te paenga o te parāoa ki reira ka tapaina taua wāhi ko Whangaparāoa. Ka tahuri ngā iwi rā ki te taunaha i te parāoa rā, ōna kiko, āna kōiwi, ōna rei, hei kai, hei taonga, hei whao, hei rākau patu tangata. Arā anō te kōrero e mea ana, nā tētahi o ngā iwi nei, nā rāua tahi rānei ā rāua taura i wera kia tūturu ake te āhua ki ngā taura o tētahi, e taea ai e tētahi te taunaha i te ika nā te tawhito o te taura e here ana i te parāoa.
  1. Lands and ancestors ...  
Once in New Zealand, the groups had intermingled and formed alliances. Important ancestors were Māui, Paikea, Kiwa, Pāoa, Hine Hakirirangi, Tamatea, Māia, Porourangi, Hamo-te-Rangi, Tahupōtiki, Ruapani, Kahungunu, Māhaki, Rongowhakaata, Tāmanuhiri and Hauiti.
He nui ngā kōrero kei Tūranganui-a-Kiwa mō te manutukutuku. He nui āna tohu: i ngana a Tāwhaki kia kake ki ngā rangi tūhāhā mā te manutukutuku. I whakamahia anō te manutukutuku hei heri kōrero: nā te manutukutuku a Tahupōtiki i whakamōhio kua mate mai tōna tuakana. E whakataukītia ana te nui o te manutukutuku, inā: ‘Ki te ngaro he manutukutuku ki ngā hau, i tōna hokinga mai ka hari anō.’
  9. The East Coast – Ngā...  
After the canoe was repaired, Kiwa sailed it around the East Cape to Tūranganui (Gisborne), which he named Te Tūranganui-a-Kiwa (the great standing place of Kiwa). Cliffs west of Gisborne (Young Nick’s Head) were named Te Kurī-a-Pāoa (the dog of Pāoa).
Ka oti te whakatikatika i te waka, ka hoea e Kiwa mā Whangaōkeno kia tae ki tētahi wāhi nānā i tapa mōna anō, ko Tūranganui-a-Kiwa. He pari kei te rāwhiti o Turanganui-a-Kiwa, kīia ai ko Te Kurī –a-Pāoa. Ka haere te ara o Pāoa mā Waioeka - tapaina e ia ko Te Whai-a-Pāoa - kia tae ki Tūranganui-a-Kiwa.
  1. Lands and ancestors ...  
The tribes’ traditional lands stretch from Paritū in the south to Pouawa in the north. Their lands extend inland to the headwaters of the Mōtū, Waipāoa and Waiōeka rivers, and to Lake Waikaremoana. The heart of this district is Tūranga (the area of present-day Gisborne) and Tūranganui-a-Kiwa (Poverty Bay).
Heke iho i ngā rau tau, e whā ngā iwi toitū ki te taha tonga o te tai rāwhiti o te Ika a Māui – a Te Aitanga-a-Māhaki, a Rongowhakaata, a Ngāi Tāmanuhiri, a Te Aitanga-a-Hauiti. Ka tīmata te rohe i Paritū i te tonga, ka haere ki Pouawa i te raki, ka toro ki uta ki te hikuwai o ngā awa o Mōtū, o Waipāoa, o Waiōeka, ka huri ki Waikaremoana. Ko Tūranga te pokapū o te iwi. E whakataukītia ana te hītori o te rohe ki te kōrero nei:
  9. The East Coast – Ngā...  
canoe, captained by Kiwa and Pāoa, landed at Ahuahu (Great Mercury Island) and Ōhiwa Harbour, where it needed repairs to its haumi (bow-piece). Pāoa walked inland and climbed Maunga Haumi to find a suitable tree.
, ka ū ki Ahuahu. Nō muri ka hoe ki Ōhiwa, ki reira tapitapia ai te haumi. Ka heke, ka hīkoi a Pāoa, ka kake i a Maunga Haumi ki te kimi i te rākau tika hei auaha haumi anō. Nā te taumaha o te rākau, kīhai i taea te neke. Waihoki, ka mimi a Pāoa, ka rere ngā awa o Waipāoa, o Waioeka, o Mōtū, ka pōtere te rākau rā, ka tae ki tai. Ka haere ētahi o ngā tāngata ki te ngahere ki te hopu manu.
  2. Arrivals and allianc...  
It made landfall at Ōhiwa Harbour, in the eastern Bay of Plenty. But when those on board attempted to cross a sandbar named Tukerae-o-Kanawa and enter the harbour, they ran the canoe aground, and the haumi (join) in the hull was broken.
ki Ōhiwa, i te rawhiti o te Moana-a-Toitehuatahi. Heoi, i te whakawhitinga i te tāhuna, Te Tukerae-o-Kanawa, ka tapotu te waka, ka whati te haumi. Ka haere a Pāoa mā ki uta ki te kimi i tētahi rākau tika hei whakapai i te waka. Kia pāmamao atu i te moana, ka tae rātou ki tētahi maunga tiketike, ka kitea te rākau. Ka whakaingoatia taua rākau ko Maunga Haumi. Ka mimi a Pāoa ki taua wāhi, ka rere ko te Mimi-a-Pāoa, ko te awa o Mōtū e rere ana ki te raki, ko te awa o Waipāoa, ka rere whakatetonga mā-rāwhiti ki tōna putanga ki te Moana-nui-a-Kiwa.
  9. The East Coast – Ngā...  
canoe, captained by Kiwa and Pāoa, landed at Ahuahu (Great Mercury Island) and Ōhiwa Harbour, where it needed repairs to its haumi (bow-piece). Pāoa walked inland and climbed Maunga Haumi to find a suitable tree.
, ka ū ki Ahuahu. Nō muri ka hoe ki Ōhiwa, ki reira tapitapia ai te haumi. Ka heke, ka hīkoi a Pāoa, ka kake i a Maunga Haumi ki te kimi i te rākau tika hei auaha haumi anō. Nā te taumaha o te rākau, kīhai i taea te neke. Waihoki, ka mimi a Pāoa, ka rere ngā awa o Waipāoa, o Waioeka, o Mōtū, ka pōtere te rākau rā, ka tae ki tai. Ka haere ētahi o ngā tāngata ki te ngahere ki te hopu manu.
  1. Origins – Te Arawa –...  
arrived at Te Ika a Māui (the North Island) the crew explored the coast from Whangaparāoa (Cape Runaway) to the inner harbours of Waitematā (Hauraki Gulf). At different places the tohunga Ngātoroirangi alighted to perform rituals and conceal spiritual guardians brought from the home marae, Taputapuātea.
ki Te Ika-a-Māui, ka huri te waka mā Whangaparāoa ki Te Waitematā. Ka heke a Ngātoroirangi ki ētahi wāhi ki te whakahaere karakia, ki te whakatō i ētahi kaitiaki mai i Taputapuātea, te marae i Hawaiki. I mua i te wehenga atu i tētahi wāhi, ka haere rātou ki te kimi kai, i runga i te mōhio kei te wātea te whenua mō te whakatū kāinga.
  2. Arrivals and allianc...  
It made landfall at Ōhiwa Harbour, in the eastern Bay of Plenty. But when those on board attempted to cross a sandbar named Tukerae-o-Kanawa and enter the harbour, they ran the canoe aground, and the haumi (join) in the hull was broken.
ki Ōhiwa, i te rawhiti o te Moana-a-Toitehuatahi. Heoi, i te whakawhitinga i te tāhuna, Te Tukerae-o-Kanawa, ka tapotu te waka, ka whati te haumi. Ka haere a Pāoa mā ki uta ki te kimi i tētahi rākau tika hei whakapai i te waka. Kia pāmamao atu i te moana, ka tae rātou ki tētahi maunga tiketike, ka kitea te rākau. Ka whakaingoatia taua rākau ko Maunga Haumi. Ka mimi a Pāoa ki taua wāhi, ka rere ko te Mimi-a-Pāoa, ko te awa o Mōtū e rere ana ki te raki, ko te awa o Waipāoa, ka rere whakatetonga mā-rāwhiti ki tōna putanga ki te Moana-nui-a-Kiwa.
  2. Arrivals and allianc...  
It made landfall at Ōhiwa Harbour, in the eastern Bay of Plenty. But when those on board attempted to cross a sandbar named Tukerae-o-Kanawa and enter the harbour, they ran the canoe aground, and the haumi (join) in the hull was broken.
ki Ōhiwa, i te rawhiti o te Moana-a-Toitehuatahi. Heoi, i te whakawhitinga i te tāhuna, Te Tukerae-o-Kanawa, ka tapotu te waka, ka whati te haumi. Ka haere a Pāoa mā ki uta ki te kimi i tētahi rākau tika hei whakapai i te waka. Kia pāmamao atu i te moana, ka tae rātou ki tētahi maunga tiketike, ka kitea te rākau. Ka whakaingoatia taua rākau ko Maunga Haumi. Ka mimi a Pāoa ki taua wāhi, ka rere ko te Mimi-a-Pāoa, ko te awa o Mōtū e rere ana ki te raki, ko te awa o Waipāoa, ka rere whakatetonga mā-rāwhiti ki tōna putanga ki te Moana-nui-a-Kiwa.
  9. The East Coast – Ngā...  
canoe, captained by Kiwa and Pāoa, landed at Ahuahu (Great Mercury Island) and Ōhiwa Harbour, where it needed repairs to its haumi (bow-piece). Pāoa walked inland and climbed Maunga Haumi to find a suitable tree.
, ka ū ki Ahuahu. Nō muri ka hoe ki Ōhiwa, ki reira tapitapia ai te haumi. Ka heke, ka hīkoi a Pāoa, ka kake i a Maunga Haumi ki te kimi i te rākau tika hei auaha haumi anō. Nā te taumaha o te rākau, kīhai i taea te neke. Waihoki, ka mimi a Pāoa, ka rere ngā awa o Waipāoa, o Waioeka, o Mōtū, ka pōtere te rākau rā, ka tae ki tai. Ka haere ētahi o ngā tāngata ki te ngahere ki te hopu manu.
  1. Lands – Ngāti Raukaw...  
When the vessel arrived at Whangaparāoa the crew, mistaking the pōhutukawa and rātā blossom there for the treasure they were carrying, cast it onto the sea. When they pulled ashore, they saw that the blossoms were not what they had thought and turned to see if they could recover the sacred treasure they had hastily thrown overboard.
Kia tata te waka ki uta i Whangaparāoa ka kite atu, ka pōhēhē ngā tāngata o runga he rite ngā hua o te pohutukawa me te rātā i kite rātou ki tērā te kura i heria mai i tāwāhi. Ka porowhiua ngā kura ki te moana. Nō te ūnga o te waka ki uta, ka kite ngā tāngata o runga ehara aua hua i kite rātou i te kura, ka tahuri rātou ki te rapu i taua taonga i whiua wawetia e rātou ki te moana.
  Whanganui tribes – Te A...  
the explorer Kupe, who paddled to a place where one of his men, Arapāoa, drowned swimming across the flooded river. Kupe named the spot Kauarapāoa.
Kauarapāoa – koinei te wāhi i tapaina e Kupe i te toremitanga o Arapāoa, tētahi o āna kauhoe i ngana kia whakawhiti i te awa i te wā e waipuke ana.
  Whanganui tribes – Te A...  
the explorer Kupe, who paddled to a place where one of his men, Arapāoa, drowned swimming across the flooded river. Kupe named the spot Kauarapāoa.
Kauarapāoa – koinei te wāhi i tapaina e Kupe i te toremitanga o Arapāoa, tētahi o āna kauhoe i ngana kia whakawhiti i te awa i te wā e waipuke ana.
  4. Karakia – Traditiona...  
rāoa: to expel the foreign body in choking
rāoa: hei whakatuha mai i tētahi mea rāoa
1 2 3 4 5 6 7 8 Arrow